Απόφαση για το Εμβαδόν Δασικών Εκτάσεων για την εγκατάσταση μόνιμων μελισσοκομείων
Η μελισσοκομική Επιθεώρηση τώρα και σε ψηφιακή μορφή
Τα 30 χρόνια αδιάλειπτης έκδοσης της Μελισσοκομικής Επιθεώρησης αποκλειστικά σε έντυπη μορφή πέρασαν. Ήρθε ο καιρός για αλλαγές. Η Μελισσοκομική Επιθεώρηση ανακοινώνει την συνεργασία της με το μεγαλύτερο Ελληνικό ψηφιακό περίπτερο και βιβλιοπωλείο.
Πλέον η Μελισσοκομική Επιθεώρηση είναι διαθέσιμη μέσω της ReadPoint™ και σε ψηφιακή μορφή παγκοσμίως, δίνοντας τη δυνατότητα στους αναγνώστες να έχουν οποιαδήποτε στιγμή κοντά τους το αγαπημένο τους έντυπο, σε άριστη ανάλυση και με πολλές δυνατότητες.
Ενδεικτικά αναφέρουμε την εύκολη αρχειοθέτηση, την αναζήτηση με λέξεις κλειδιά την χρήση σελιδοδείκτη, την αποτύπωση σημειώσεων και όλα αυτά σε οποιαδήποτε οθόνη μέσω του υπολογιστή σας, του laptop, του tablet, του smartbook ή του κινητού σας τηλεφώνου σε οποιοδήποτε σημείο του κόσμου.
Η αποτύπωση του περιοδικού στην οθόνη διατηρεί το φυσικό της layout επιτρέποντάς σας να το ξεφυλλίσετε σαν να κρατάτε το πραγματικό έντυπο στο χέρι, αλλά ταυτόχρονα εμπεριέχει όλα τα δυναμικά χαρακτηριστικά που προσφέρει η τεχνολογία.
Μπορείτε πλέον να αποκτήσετε το περιοδικό γρηγορότερα από την έντυπη έκδοση αφού, με την αγορά μιας συνδρομής, η εφαρμογή αυτόματα σας παραδίδει το επόμενο τεύχος μόλις αυτό είναι διαθέσιμο (24 ώρες πριν την κυκλοφορία του) σε οποιοδήποτε σημείο του πλανήτη κι αν βρίσκεστε.
Επιλέξαμε τη συνεργασία μας με τη ReadPoint™ λόγω της καινοτομίας που εισήγαγε στον χώρο, της δεκάχρονης εμπειρίας της, το εργονομικό αποτέλεσμα που παραδίδει, την ασφάλεια στις συναλλαγές που προσφέρει και την ποιότητα του ψηφιακού περιεχομένου.
Για να αποκτήσετε τη Μελισσοκομική Επιθεώρηση σε ψηφιακή μορφή θα χρειαστεί ένας τυπικός σύγχρονος υπολογιστής, με λειτουργικό σύστημα Windows 2000 ή νεότερο ή μία από τις συσκευές που προαναφέρθηκαν. Η φόρμα εγγραφής για το περιοδικό σε ηλεκτρονική μορφή είναι διαθέσιμη στο www.readpoint.gr αλλά και στην ανανεωμένη μας ιστοσελίδα www.melissokomikiepitheorisi.gr
Η συνδρομή για την ηλεκτρονική μορφή είναι σαφώς οικονομικότερη και ορίζεται στα 25€, τιμή στην οποία συμπεριλαμβάνονται και όλα τα τεύχη του 2016 δωρεάν.
Η έντυπη έκδοση συνεχίζει κανονικά με σταθερή την ετήσια συνδρομή στα 36 €.
Ευχόμαστε η κίνηση αυτή να βοηθήσει τους αναγνώστες μας με κλίση στη νέα τεχνολογία αλλά και τους νεοεισερχόμενους στον κλάδο της μελισσοκομίας.
Αμερικάνικη και Ευρωπαϊκή σηψηγονία
Ν. Παππάς, Βιολόγος
Όπως δημοσιεύθηκε στη
Μελισσοκομική επιθεώρηση
τεύχος Μαΐου – Ιουνίου 2014 σελ. 178
Τώρα που τα μελίσσια μας έχουν γόνο και όσο αυτός θα υπάρχει, μέχρι αργά το Φθινόπωρο, μπορεί να προσβληθεί από κάποιες ασθένειες όπως είναι οι σηψηγονίες. Σ΄αυτό το άρθρο θα ασχοληθούμε με την αμερικάνικη και ευρωπαϊκή σηψηγονία. Η πρώτη έχει με μεγάλο μελισσοκομικό ενδιαφέρον διότι αν δεν ληφθούν θεραπευτικά μέτρα μπορεί να επιφέρει μεγάλες οικονομικές ζημιές στο μελισσοκόμο.
- Αμερικάνικη σηψηγονία.
Οφείλεται στο βάκιλο με το επιστημονικό όνομα Paenibacillus larvae ένα πολύ ανθεκτικό βάκιλο αφού η ζωή του στο λέπι (θα δούμε παρακάτω τι είναι αυτό) μπορεί να διατηρεί την μολυσματική του δράση ακόμη και μετά από 35 έως 50 χρόνια, ενώ αντέχει στις χαμηλές θερμοκρασίες και στο βρασμό. Σε θερμοκρασία 150 οC στο κερί και για διάστημα 2,5 λεπτών επέζησε το 50% των σπορίων του βακίλου. Προσβάλει το γόνο των εργατριών μελισσών, των κηφήνων αλλά και των βασιλισσών.
Μετάδοση και διασπορά
Η μετάδοση της ασθένειας γίνεται με την κατάποση των σπόρων του βακίλου από την προνύμφη μαζί με την τροφή. Οι παραμάνες μέλισσες που προσπάθησαν να καθαρίσουν τα μολυσμένα κελιά από τα υπολείμματα των μολυσμένων λαρβών (προνύμφες) μεταφέρουν τώρα τα σπόρια στις προνύμφες που τις ταΐζουν. Έτσι γίνεται κατά κύριο λόγο η μετάδοση μέσα στο μελίσσι. Δεν είναι γνωστό αν και η βαρρόα παίζει κάποιο ρόλο εδώ.
Η μετάδοση από μελίσσι σε μελίσσι γίνεται κυρίως με την παραπλάνηση ή με την λεηλασία. Την ίδια δουλειά μπορεί να κάνει και ο μελισσοκόμος, άθελά του, όταν μεταφέρει κηρήθρες με γόνο από ένα μολυσμένο μελίσσι σε άλλο για να το ενισχύσει ή με κηρήθρα με μέλι που όμως το μέλι φέρει τα σπόρια του βακίλου. Ακόμη και με τα εργαλεία του π.χ. το ξέστρο γίνεται εύκολα η μετάδοση. Με την αγοραπωλησία μελισσιών η ασθένεια μεταφέρεται σε μακρινές αποστάσεις, επίσης όταν γίνονται οι συνηθισμένες μεταφορές των μελισσιών σε άλλες περιοχές. Αν υπάρχουν εκεί κοντά άλλα μελισσοκομεία θα κολλήσουν την αρρώστια. (παραπλάνηση, λεηλασία).
Η εξέλιξη της αρρώστιας και τα συμπτώματα
Η μόλυνση των νεαρών προνυμφών γίνεται μόνο με σπόρια τα οποία μεταφέρουν οι παραμάνες μέλισσες μαζί με την τροφή. Τα σπόρια βλαστάνουν στο σώμα της προνύμφης η οποία στο σφραγισμένο πλέον κελί της θ΄αρχίσει να χάνει το φυσικό της χρώμα, θα κιτρινίζει και τέλος θα καταλήξει σε μια καφετί κολλώδη μάζα που δύσκολα αποσπάται από το κελί. Στη φάση αυτή αν με ένα σπίρτο προσπαθήσουμε να βγάλουμε από το κελί την προνύμφη θα σχηματιστεί μια χαρακτηριστική κολλώδη κλωστή. Αυτό αποτελεί συνήθως και την πρώτη ένδειξη και απόδειξη για τον μελισσοκόμο, ότι πρόκειται για Αμερικάνικη σηψηγονία. Η χαρακτηριστική οσμή ψαρόκολλας είναι επίσης ένα ακόμη χαρακτηριστικό.
Η συνέχεια της εξέλιξης της αρρώστιας είναι οι κολλώδεις προνύμφες να ξηραθούν και να γίνουν σχεδόν ένα σώμα με το κελί, οι οποίες πολύ δύσκολα αποκολλώνται, είναι τα λεγόμενα λέπια που αναφέραμε παραπάνω. Αυτά τα λέπια φέρουν πολλά εκατομμύρια σπόρια πλέον έτοιμα να μεταφερθούν από τις μέλισσες σε νέα ¨θύματα¨.
Η δοκιμή με το σπίρτο και την κολλώδη κλωστή, η χαρακτηριστική οσμή ψαρόκολλας και ο διάσπαρτος γόνος αποτελούν για το μελισσοκόμο μέτρα διάγνωσης της αρρώστιας και πρέπει να επέμβει.
Καταπολέμηση
Παλιότερα χρησιμοποιούνταν το αντιβιοτικό Τερραμυκίνη* για την καταπολέμηση της Αμερικάνικης σηψηγονίας. Τώρα δεν επιτρέπεται και αρκούμαστε κατ΄αρχήν σε μέτρα προφύλαξης, τα οποία είναι όλοι οι χειρισμοί ορθής μελισσοκομικής πρακτικής, ώστε τα μελίσσια μας να είναι δυνατά, να μη πεινάνε, να έχουμε πάντα καλές νεόκτιστες κηρήθρες κ. ά.
Αν όμως παρ΄όλες τις προσπάθειες εκδηλωθεί η ασθένεια τότε ενεργούμε ανάλογα με τη δυναμικότητα του μελισσιού:
- Αν το άρρωστο μελίσσι είναι δυνατό (πάνω από 5 πλαίσια) τότε αφαιρούμε όλες τις κηρήθρες από το μελίσσι τις οποίες καίμε στη φωτιά και θάβουμε ότι έχει απομείνει. Το δε σμήνος υποβάλλουμε στη λεγόμενη διπλή μετάγγιση: Πρώτα απ΄ όλα το σμήνος παραμένει σε μια άδεια καθαρή κυψέλη για 1-2 μέρες χωρίς τροφές ώστε στο χρονικό αυτό διάστημα να γίνει ο αυτοκαθαρισμός των μελισσών. Σε μια καθαρή νέα κυψέλη τοποθετούμε πλαίσια στα οποία έχουμε κολλήσει στο επάνω μέρος μία λωρίδα φύλλου κηρήθρας ως οδηγό. Ρίχνουμε τον πληθυσμό στην κυψέλη με τα πλαίσια και τροφοδοτούμε καλά με σιρόπι. Οι μέλισσες θα χτίσουν κηρήθρες τις οποίες θα καταστρέψουμε και θα κάψουμε και στη συνέχεια θα τοποθετήσουμε το μελίσσι σε νέα καθαρή κυψέλη με τελάρα που θα φέρουν τώρα ολόκληρα φύλλα κηρήθρας. Τροφοδοτούμε καλά με σιρόπι. Το μελίσσι θα χτίσει τις νέες κηρήθρες, η βασίλισσα θ΄ αρχίσει τη γέννα και όλα θα πάνε καλά. Η μέθοδος είναι δοκιμασμένη και έχει καλή επιτυχία. Προσοχή να τοποθετούνται τόσα τελάρα με φύλλα όσα μπορεί να ανεχθεί το μέγεθος του σμαριού που κάθε φορά θα έχουμε. Προτείνεται τις πρώτες μέρες στη δεύτερη μετάγγιση να τοποθετούμε στο κέντρο της κυψέλης μια κηρήθρα με νεαρό γόνο που πήραμε από ένα άλλο μελίσσι. Και όταν εμφανιστεί ο νέος γόνος στο μεταγγισμένο μελίσσι την αφαιρούμε πάλι.
- Αν το άρρωστο μελίσσι είναι μικρό τότε το κλείνουμε το βράδυ, ώστε να βρίσκονται όλες οι μέλισσες στην κυψέλη, το θειαφίζουμε για να πεθάνουν οι μέλισσες και την άλλη ημέρα καίμε τις κηρήθρες και απολυμαίνουμε την κυψέλη.
Οι κηρήθρες άρρωστων μελισσιών από Αμερικάνικη Σηψηγονία καίγονται ή θάβονται. (φωτ. Φ.Παππάς)
Στα περισσότερα βιβλία αναφέρεται ότι η ασθένεια εξελίσσεται αργά και έχει τα γνωρίσματα όπως αναφέρθηκαν παραπάνω. Όμως, νέες έρευνες έδειξαν ότι δεν είναι πάντα έτσι. Έχει βρεθεί ότι υπάρχουν 4 διαφορετικοί γενότυποι του βακτηρίου οι οποίοι πήραν τα ονόματα ERIC I, ERIC II, ERIC III και ERIC ΙV από το όνομα της μεθόδου με την οποία διαπιστώνονται. Η επιθετικότητα των διαφόρων αυτών τύπων δεν είναι ίδια. Η επιθετικότητα αυτή βασίζεται στην ικανότητα μεταβολισμού της τροφής που έχουν αυτοί. Η βάση για τη διατροφή τους είναι η φρουκτόζη και γλυκόζη, δηλαδή τα κύρια συστατικά του μελιού. Ο τύπος ERIC II αποδείχθηκε ότι μεταβολίζει κατά τον καλύτερο τρόπο την τροφή. Βρέθηκε ότι για μερικούς τύπους αρκεί ένας μόνο σπόρος σε κάθε προνύμφη ώστε να πεθάνει το 50% (LC50) των προσβεβλημένων προνυμφών ενώ άλλος τύπος για να έχει το ίδιο αποτέλεσμα ήταν αναγκαίοι μέχρι και 100 σπόροι. Ο τύπος ERIC II θανάτωσε το 90% των μολυσμένων προνυμφών εντός 6 ημερών, δηλαδή πριν σφραγιστούν τα κελιά. Αυτό για την πράξη θα πει ότι ο μελισσοκόμος δεν θα αντιληφθεί την αρρώστια για μεγάλο χρονικό διάστημα καθώς οι μέλισσες θα καθαρίσουν τα κελιά, αφού ακόμη δεν σχηματίζεται η κολλώδης μάζα και η χαρακτηριστική οσμή. Για το μελίσσι όμως θα πει ότι το βακτήριο δεν θα εξαπλωθεί γρήγορα γιατί οι μέλισσες θα καθαρίσουν το πεδίο και μόνο το 10% των μολυσμένων προνυμφών θα σχηματίσουν την κολλώδη μάζα και τα εκατομμύρια των σπόρων.
Αντίθετα ο τύπος ERIC I είναι πιο αργός στην αρχή της μόλυνσης, θα σχηματιστούν λέπια με εκατομμύρια σπόρια τα οποία θα μεταδοθούν σε όλο το μελίσσι, οι μέλισσες αντιλαμβάνονται αργότερα τις άρρωστες προνύμφες και οι σπόροι θα μεταδοθούν γρηγορότερα σε όλο το μελίσσι. Πρόκειται για λεπτομέρειες μεν οι οποίες όμως εξηγούν κάποιες διαφοροποιήσεις που ενδεχομένως να παρατηρήσει κανείς σε προσβεβλημένα μελίσσια από Αμερικάνικη σηψηγονία. Αποτελούν επίσης χρήσιμες πληροφορίες για κάποιον που το θέμα τον ενδιαφέρει από ερευνητική άποψη.
Τα στοιχεία αυτά θα τα βρείτε στο Deutsches Bienen -Journal 8/2009, s. 6, Elke Genersch.
Ανεξάρτητα από τον τύπο ή το βαθμό της προσβολής σημαντικότατο είναι ότι τα μελίσσια που έχουν προσβληθεί από Αμερικάνικη σηψηγονία πρέπει να εξυγιανθούν με τους τρόπους που αναφέραμε παραπάνω. Σημαντικό είναι επίσης τα άρρωστα μελίσσια να απομακρύνονται από το υπόλοιπο μελισσοκομείο γιατί είναι μόνο θέμα χρόνου η μόλυνση και των άλλων μελισσιών. Σε καμία περίπτωση δεν αφήνουμε μελίσσια να καταρρεύσουν στο μελισσοκομείο ή ακόμη και μεμονωμένα γιατί καθώς όλοι ξέρουμε ότι όταν το μελίσσι καταρρεύσει θα λεηλατηθεί από άλλα και θα μεταδώσει την ασθένεια παντού. Οι παλιοί μελισσοκόμοι το γνωρίζουν αυτό πολύ καλά, οι νέοι συνάδελφοι ας κάνουν μια παραπάνω προσπάθεια να γνωρίσουν στην πράξη τα σχετικά με την αρρώστια, διάγνωση, καταπολέμηση κ.λπ. για να προστατεύσουν τα υπόλοιπα μελίσσια τους αλλά και των άλλων συναδέλφων. Είναι μεγάλο ηθικό θέμα αυτό.
Ένα άλλο θέμα που πρέπει να τονιστεί είναι η χρήση αντιβιοτικών που δυστυχώς μερικοί χρησιμοποιούν ακόμη. Το κακό που μπορούν να κάνουν σε όλη την ελληνική μελισσοκομία είναι τεράστιο. Ένας μπορεί να είναι αυτός που έκανε χρήση όμως θα μιλάνε για όλο το μέλι. Προσοχή λοιπόν.
Απολύμανση
- Θερμοκρασία:
α). 2-3 ώρες στους 110οC ή 6-90 λεπτά στους 140 οC Καταστρέφονται τα σπόρια της Αμερικάνικης σηψηγονίας (Α.Σ.).
β) 15 λεπτά στους 60 οC καταστρέφονται οι βλαστικές μορφές της Α.Σ.
- Καυστική σόδα σε νερό: 3%-5% σε ζεστό νερό για 15 λεπτά. Για απολύμανση κυψελών και πλαισίων από προσβεβλημένα μελίσσια από Α.Σ. (Προσοχή! πρώτα τοποθετούμε την καυστική σόδα και μετά ρίχνουμε το νερό. Μέτρα προστασίας μας (γάντια, γυαλιά κ.λπ.) είναι απαραίτητα.
- Φλόγιστρο: Καταστρέφει τους παθογόνους οργανισμούς. Χρειάζεται ιδιαίτερη επιμονή και επιμέλεια ώστε να δεχθεί όλη η επιφάνεια τη φλόγα. Κατάλληλο για κυψέλες, πλαίσια και το ξέστρο.
- Ευρωπαϊκή σηψηγονία
Η ευρωπαϊκή σηψηγονία προκαλείται από το βακτήριο Strepticoccus pluton το οποίο προσβάλει τον νεαρό γόνο. Συνήθως συναντώνται και άλλα βακτήρια ως συνοδευτικά αλλά δεν αποτελούν τα παθογόνα αίτια της ασθένειας. Προσβάλλει τις νεαρές προνύμφες μέχρι 48 ωρών, αν και είναι δυνατή και η προσβολή προνυμφών μεγαλύτερης ηλικίας.
Μετάδοση και διασπορά
Γίνεται όπως και στην Αμερικάνικη σηψηγονία μέσα στην κυψέλη με την τροφοδοσία των οικιακών μελισσών οι οποίες πριν καθάρισαν άρρωστες προνύμφες. Από μελίσσι σε μελίσσι μεταδίδεται με την παραπλάνηση και τη λεηλασία.
Η εξέλιξη της αρρώστιας και τα συμπτώματα
Σχεδόν όλα εξελίσσονται στον ανοιχτό ακόμη γόνο. Πολύ νεαρές προνύμφες μολύνονται από τις μέλισσες με την τροφοδότηση. Το βακτήριο πολλαπλασιάζεται ραγδαία στο αναερόβιο περιβάλλον στο έντερο της προνύμφης και ανταγωνίζεται την προνύμφη στην τροφή ώστε τελικά αυτή να πεθάνει από ασιτία, στο ανοιχτό ακόμη κελί της. Τα πρώτα συμπτώματα είναι η αλλαγή του χρώματος και από μαργαριταρένιο να γίνει κιτρινωπό την αρχή, και στη συνέχεια καφετί ως μαύρο όταν αρχίσει να αποσυντίθεται. Στην αρχή διακρίνονται έντονα οι τραχείες της λάρβας, ενώ παρατηρείται και μια μετατόπιση της λάρβας από τη συνηθισμένη θέση μέσα το κελί. Συνήθως στη φάση αυτή οι λάρβες απομακρύνονται από τις καθαρίστριες μέλισσες. Είναι δυνατό όμως μερικές απ΄αυτές να πεθάνουν στα σφραγισμένα κελιά, όπου εκεί θα σχηματίσουν ένα ξηρό λέπι, το οποίο όμως εύκολα απομακρύνεται από τις μέλισσες.
Η αρρώστια παρατηρείται τις χρονικές περιόδους του έτους με έντονη παραγωγή γόνου, όταν δηλαδή δεν τρέφονται ικανοποιητικά όλες οι προνύμφες. Αυτό συμβαίνει λόγω της δυσαναλογίας που υπάρχει αυτές τις περιόδους μεταξύ των παραμάνων μελισσών και του γόνου (λίγες παραμάνες, πολύς γόνος).
Αντιμετώπιση
Συνήθως το μελίσσι ξεπερνά την αρρώστια μόνο του. Όμως θα βοηθήσει πάρα πολύ αν ο μελισσοκόμος φροντίσει τα μελίσσια να βρίσκονται σε πλούσια νεκταροέκκριση, να έχουν καλή βασίλισσα, τα μελίσσια να μην είναι αδύνατα, γιατί σ΄ αυτά εμφανίζεται η ασθένεια κατά κύριο λόγο. Όταν η προσβολή είναι έντονη τότε η εφαρμογή της μετάγγισης είναι επιβεβλημένη.
*Τερραμυκίνη είναι το αντιβιοτικό που χρησιμοποιούνταν κατά της Αμερικάνικης σηψηγονίας με δραστική ουσία την oxitetracyclin. Το φάρμακο μολύνει με τα κατάλοιπά του το μέλι, αναστέλλει δε την ανάπτυξη μόνο των βλαστικών μορφών του βακίλου και δεν έχει καμία επίδραση στους σπόρους του, οι οποίοι θα βλαστήσουν και το πρόβλημα θα επανέλθει.
Δοχεία για χειμερινά σμάρια – Μέρος Β
Εισαγωγή
Στο προηγούμενο τεύχος της Μελισσοκομικής Επιθεώρησης περιγράφονται τα στάδια κατασκευής ενός νέου τύπου δοχείου σκονίσματος για χειμερινά σμάρια.
Στο παρόν τεύχος θα ολοκληρώσουμε πρώτα την περιγραφή της διαδικασίας της χειμερινής καταπολέμησης του ακάρεος με σκόνισμα των μελισσών.
Σ η μ ε ί ω σ η: Η αρίθμηση των Εικόνων είναι συνέχεια εκείνης του Α-μέρους του άρθρου μας
1. Η χειμερινή επέμβαση
Καταρχήν, η χαμηλή θερμοκρασία περιβάλλοντος δεν είναι καθόλου απαγορευτική για το σχηματισμό των τεχνητών χειμερινών σμαριών. Ακόμη και σε θερμοκρασίες πολύ κάτω από το μηδέν το μελίσσι δεν πεθαίνει ποτέ από κρυοπαγήματα. Σε τέτοιες θερμοκρασίες ένα κατά τα άλλα υγιές μελίσσι πεθαίνει μόνον από λιμοκτονία, εάν θα συμβεί, εξαιτίας άστοχων χειρισμών μας, να μην έχει αυτό πια επαφή με τα αποθέματα της τροφής του. Η χαμηλή θερμοκρασία περιβάλλοντος [π.χ. γύρω στους +5 οC] είναι μάλιστα και ευνοϊκή για τη δημιουργία των χειμερινών σμαριών, διότι οι μέλισσες βρίσκονται όλες μέσα στην κυψέλη, την ώρα που θα θελήσουμε να επέμβουμε. Η όλη διαδικασία της χειμερινής επέμβασης χωρίζεται σε δύο στάδια.
1α. Προπαρασκευαστικό στάδιο
Πριν από την ίδια τη φάση της εφαρμογής του φαρμάκου εναντίον της βαρρόα, προβαίνουμε στην ακόλουθη πρώτη προκαταρκτική μας ενέργεια: Όταν η παραγωγή του γόνου θα έχει αρχίσει να λιγοστεύει φυσιολογικά (τρίτο δεκαήμερο του Οκτώβρη – αρχές Νοέμβρη), εισάγουμε ταυτόχρονα τις βασίλισσες όλων των μελισσιών σε ατομικά κλουβιά, που έχουν πλευρές από βασιλικό διάφραγμα και από διάφραγμα πρόπολης (Εικόνα 10α). Λόγω του τρόπου κατασκευής τους τα κλουβιά αυτά συγκρατούνται σταθερά ανάμεσα σε δύο γειτονικές κηρήθρες [στο «χώρο της μέλισσας»] επιτρέποντας τη συνεχή ανανέωση των συνοδών εργατριών, καθώς αυτές μπορούν και κυκλοφορούν ανεμπόδιστες μέσα από το ελεύθερα τοίχωμα του κλουβιού (Υφαντίδης 2016). Έτσι καθίσταται περιττός ο εφοδιασμός του κλουβιού αυτού του τύπου με ζαχαροζύμαρο, σε αντίθεση προς τα κλουβιά του κλασικού τύπου. Αυτή η συνεχής ανανέωση της συνοδείας της βασίλισσας συμβάλλει, στο να διασπείρεται η βασιλική ουσία (φερομόνη) μέσα στην κυψέλη της σε κάποιο βαθμό, ώστε η βασίλισσα να μην αποξενώνεται από τις μέλισσές της τόσο γρήγορα, όσο θα συνέβαινε, αν χρησιμοποιούνταν ένα κλασικού τύπου βασιλικό κλουβί. Προφανώς, ο χρόνος παραμονής της βασίλισσας σε αυτές τις συνθήκες εγκλωβισμού δεν επιβαρύνει παρά ελάχιστα το χρόνο απομόνωσής της, όταν θα χρειαστεί στη συνέχεια να μείνει η βασίλισσα για κάποιο διάστημα έξω από την κυψέλη της. Συνεπώς, κατά τη στιγμή της επαναφοράς της στο ορφανό σμάρι της η βασίλισσα θα γίνει αποδεκτή από τις μέλισσές της χωρίς προβλήματα.
Ο συγκεκριμένος τρόπος εγκλωβισμού της βασίλισσας μέσα στο ίδιο της το μελίσσι θα διαρκέσει τουλάχιστον έως την ημέρα της καταπολέμησης της βαρρόα, δηλαδή, έως ότου θα έχει εκκολαφθεί ΟΛΟΣ ο γόνος, ταυτόχρονα σε ΟΛΑ τα μελίσσια του μελισσοκομείου μας. Συνεπώς ΟΛΑ τα ακάρεα θα έχουν χάσει τότε την φυσική προστασία, που τους προσφέρει το σφραγισμένο κελί γόνου απέναντι στη δράση των πάσης φύσεως ακαρεοκτόνων. Επιπλέον ο μελισσοκόμος, έχοντας τις βασίλισσες ήδη εγκλωβισμένες, δεν θα χρειάζεται να σπαταλά χρόνο, για να τις ψάχνει βιαστικά την τελευταία στιγμή, προκειμένου να τις απομακρύνει από τις κυψέλες τους, και να τις προστατεύσει έτσι από το επικείμενο άμεσο σκόνισμα.
Η επόμενη ενέργειά μας λίγο πριν από το σκόνισμα του σμαριού είναι, να μεταφέρουμε από κάθε ένα μελίσσι το βασιλικό κλουβί [με τη βασίλισσα και με όσο γίνεται περισσότερες συνοδούς μέλισσες] και να το τοποθετήσουμε μέσα σε ένα διάτρητο, αλλά και μελισσοστεγανό δοχείο, στο οποίο τοποθετείται και ο Λιλιπούτιος τροφοδότης (Εικόνα 10β). Για να περιορίσουμε τότε και τον (λόγω ψύχους) κίνδυνο απώλειας των βασιλισσών, σκεπάζουμε τα δοχεία αυτά
Η συνέχεια στην έντυπη καθώς και στην ηλεκτρονική μορφή του περιοδικού
Τα α… β… της μελισσοκομίας Μάρτιος-Απρίλιος 2017
Δημήτρης Τσέλιος
τ. Διευθηντής Ινστιτούτου Μελισσοκομίας ΕΘ.Ι.ΑΓ.Ε
τηλ. 6976027907
Βαγγέλης Τσέλλιος
Γεωπόνος Μελετητής, MSc Μελισσοκομίας
τηλ. 6973791716
Μάρτιος-Απρίλιος
Γενικά
Το δίμηνο Μαρτίου-Απριλίου είναι η πλέον «ενθουσιώδης» περίοδος για τους μελισσοκόμους στη χώρα μας. Στις βόρειες και ψυχρές περιοχές ξεκινά η ανάκαμψη του μελισσιού. Οι νέες μέλισσες έχουν συνήθως αντικαταστήσει όλες τις παλιές μέλισσες, που γεννήθηκαν το προηγούμενο φθινόπωρο και είχαν ως αποστολή τη γεφύρωση της παλιάς με τη νέα χρονιά. Οι χειμωνιάτικες αυτές μέλισσες, που ως γνωστόν ζουν περισσότερο από τις μέλισσες των άλλων εποχών, σχηματίζοντας τη «χειμωνιάτικη σφαίρα» σε κηρήθρες που περιμετρικά έχουν γύρη και μέλι, καταφέρνουν να δημιουργήσουν στο κέντρο της «σφαίρας» ασφαλείς και κατάλληλες συνθήκες για τη γέννα της βασίλισσας, από τα μέσα Ιανουαρίου και όλο το Φεβρουάριο. Έτσι, το Μάρτιο ολοκληρώνεται η ανανέωση όλων των φθινοπωρινών μελισσιών, εξ’ ου και το λαϊκό ρητό «το Μάρτη μετρούνε τα μελίσσια».
Στις νότιες και πρωιμότερες περιοχές, το Μάρτιο βρισκόμαστε σε προχωρημένο στάδιο ανάπτυξης των μελισσιών, τουλάχιστον ένα μήνα από τις βορειότερες περιοχές της χώρας μας. Τα μελίσσια, έχοντας ξεπεράσει με επιτυχία το στάδιο του ξεχειμωνιάσματος, είναι στη φάση της ανανέωσης των βασιλισσών, του κτισίματος νέων κηρηθρών, του πολλαπλασιασμού και της εκτροφής γόνου, τόσο κηφηνόγονου για τη γονιμοποίηση των νέων βασιλισσών, όσο και εργατικού γόνου για την εκμετάλλευση των ανθοφοριών και την αποθήκευση τροφών, μελιού και γύρης.
Δικαιολογημένα λοιπόν, υπάρχει ενθουσιασμός στους μελισσοκόμους ιδιαίτερα στους νέους, για την πορεία των μελισσιών, την περίοδο που ξεκινά το Μάρτιο και κορυφώνεται τον Απρίλιο.
Παρούσα κατάσταση
Η κατάσταση στις αρχές Φεβρουαρίου του 2017 έχει διαφορές με τις προηγούμενες χρονιές. Για 2-3 χρόνια είχαμε συνηθίσει σε ήπιους χειμώνες, μικρές απώλειες μελισσιών, πρωιμότερη ανάπτυξη.
Η πρώτη διαφορά είναι η σημαντική καθυστέρηση, στην έναρξη ανθοφορίας, φυτών που σηματοδοτούν την αρχή της μελισσοκομικής άνοιξης…
Η συνέχεια στην έντυπη καθώς και στην ηλεκτρονική μορφή του περιοδικού
ΟΙ ΜΕΛΙΣΣΟΚΟΜΟΙ ΡΩΤΟΥΝ Μάρτιος-Απρίλιος 2017
Επιμέλεια: Γκόρας Γεώργιος & Θρασυβούλου Ανδρέας
Εργαστήριο Μελισσοκομίας – Σηροτροφίας Α.Π.Θ.
Email : panthakk@yahoo.gr
www.beelab.gr
Έχω παλιό μέλι με πιθανόν υψηλή HMF γιατί το έχω θερμάνει αρκετά. Μπορώ να το χρησιμοποιήσω ως τροφή για τις μέλισσες κάνοντάς το ζυμάρι; Σε ποιο βαθμό θα μειωθεί η HMF σε ανάμιξη με την άχνη ζάχαρη;
Η HMF στο τελικό προϊόν θα μειωθεί περίπου κατά το ήμιση ιδιαίτερα στις περιπτώσεις εκείνες που η αρχική τιμή HMF του μελιού είναι πολύ υψηλή. Σε σχετικές δοκιμές που έγιναν στο Εργαστήριο Μελισσοκομίας του Α.Π.Θ., μέλι με πολύ υψηλή HMF, 280 μονάδες, όταν έγινε ζυμάρι σε ανάμιξη με άχνη ζάχαρη, έδωσε τελικό αποτέλεσμα HMF 130. Η τιμή δηλαδή μειώθηκε στο μισό αν και η αναλογία ήταν ένα μέρος μέλι με τρία μέρη άχνη. Η τιμή αυτή είναι επίσης πολύ υψηλή και ίσως επιβλαβής για τις μέλισσες. Προτείνεται η ανάμιξη του μελιού αυτού με άλλο που έχει μικρότερη HMF και στη συνέχεια ανάμιξη με άχνη ζάχαρη ώστε το αποτέλεσμα να είναι ένα ζυμάρι με χαμηλή HMF, αν γίνεται κάτω από 20 μονάδες.
Στις ίδιες δοκιμές που διενεργήθηκαν στο Εργαστήριο Μελισσοκομίας, μέλι με μικρότερη HMF (32 μονάδες), έδωσε αποτέλεσμα ζυμαριού έως και 3,5 φορές χαμηλότερο από την αρχική τιμή, αφού προέκυψε ζυμάρι με HMF έως και 9 μονάδες.
Ακούγεται τελευταία για την δυνατότητα να χρησιμοποιηθεί η μελάσα ως τροφή για τις μέλισσες και πως δεν είναι τοξική όπως πιστεύαμε. Ισχύει κάτι τέτοιο;
Η μελάσα είναι ΤΟΞΙΚΗ για τις μέλισσες λόγω της ουσίας βεταΐνης που περιέχει. Ένα κιλό μελάσα είναι ικανό να εξολοθρέψει ένα δεκάρι μελίσσι σε σύντομο χρονικό διάστημα. Στο παρελθόν (1979) το εργοστάσιο ζάχαρης έδωσε τα περισσεύματά του σε μελάσα σε μελισσοκόμους. Ο πρώτος μελισσοκόμος που χρησιμοποίησε τη μελάσα ως τροφή των μελισσών, έχασε σε μια ημέρα 450 μελίσσια. Η υπόθεση έφτασε μέχρι και τα δικαστήρια. Δοκιμές έγιναν και στο εργαστήριο μελισσοκομίας όπου διαπιστώθηκε η οξεία δηλητηρίαση των μελισσών. Η πρότασή μας είναι «ούτε για δοκιμή», θα χάσετε το μελίσσι σας.
Θα ήθελα να ρωτήσω στους πόσους βαθμούς στην κατάψυξη μπορούμε να αποθηκεύουμε τις κηρήθρες για την καταπολέμηση του κηρόσκωρου και για πόσο καιρό. Αν τις αποθηκεύουμε στην κατάψυξη μέχρι να τις ξαναχρησιμοποιήσουμε πειράζει;
Λένα Συρίπου
Οι κηρήθρες θα πρέπει προκειμένου να απαλλαχτούν από τον κηρόσκωρο, να παραμείνουν στην κατάψυξη (-10°C) για δύο τουλάχιστον εβδομάδες ώστε να είναι σίγουρη η πλήρης θανάτωση όλων των εξελικτικών σταδίων του κηρόσκωρου. Δεν υπάρχει κανένα πρόβλημα αν οι κηρήθρες μείνουν για περισσότερο στην κατάψυξη ακόμα κι αν αυτό είναι μέχρι την επόμενη φορά που θα τις χρησιμοποιήσετε.
Τι άποψη έχετε για την καταπολέμηση της Βαρρόα με την χρήση οξαλικού οξέος σε γλυκερίνη; Εάν νομίζετε ότι είναι σωστή η μέθοδος, μπορείτε να μας δώσετε αναλυτικά τον τρόπο εφαρμογής;
Αναστάσιος Μακρυγιάννης
Πρόκειται για επιστημονική εργασία που δημοσιεύτηκε το 2015 (Apidologie, DOI: 10.1007/s13592-015-04057) και αφορά εκτεταμένους πειραματισμούς σε μελίσσια στην Αργεντινή. Σύμφωνα λοιπόν με την εργασία αυτή…
Ο μαγικός κόσμος των μελισσών ΙI – Μάρτιος-Απρίλιος 2017
Τανανάκη Χρύσα
Εργαστήριο Μελισσοκομίας –Σηροτροφίας Α.Π.Θ.
tananaki@agro.auth.gr
Θυμούνται οι μέλισσες?
Πολλές φορές θα έχουμε αναρωτηθεί από που έρχονται οι μέλισσες που πετούν γύρω μας και πως μπορούν να επιστρέψουν στην κυψέλη τους. Οι μέλισσες μπορούν να μάθουν οπτικά σημεία (σχήματα, χρώματα) αλλά και οσμητικά ερεθίσματα. Η ιδιότητα τους αυτή οφείλεται, όχι μόνο στο σχετικό μέγεθος, αλλά και στις συνάψεις των νευρώνων του εγκεφάλου τους. Υπολογίζεται ότι ο αριθμός των νευρώνων στον εγκέφαλο των μελισσών είναι 850.000 – 950.000, ενώ στων μυρμηγκιών με παρόμοιο μέγεθος εγκεφάλου με αυτές, 200.000 με 250.000 και στου ανθρώπου 85.000.000.000 – 100.000.000.000. Μπορεί ο ελέφαντας ή η γάτα να έχουν περισσότερους νευρώνες αλλά για να αξιολογηθούν συγκριτικά οι νοητικές δυνατότητες ενός οργανισμού θα πρέπει εκτός από τον αριθμό των νευρώνων που δίνεται στον πίνακα 1, να λαμβάνεται υπόψη και το μέγεθος του εγκεφάλου. Ο εγκέφαλος των μελισσών είναι 20.000 φορές μικρότερος από τον ανθρώπινο και έχει το μέγεθος ενός σπόρου σουσαμιού. Λόγω του αναλογικά με το βάρους τους σημαντικού αριθμού νευρώνων, οι μέλισσες έχουν την ικανότητα να αποτυπώνουν στη μνήμη τους τη φωλιά τους και να επιστρέφουν σε αυτή ακόμη και αν εμείς την απομακρύνουμε. Έτσι εξηγείται γιατί όταν θέλουμε να μετακινήσουμε τα μελίσσια μας σε απόσταση μικρότερη των 3km θα πρέπει πρώτα να τα μεταφέρουμε τουλάχιστον για μια εβδομάδα σε απόσταση μεγαλύτερη των 6km και στην συνέχεια στο σημείο στόχο. 
Στην περίπτωση της απευθείας μεταφοράς ένα μεγάλο ποσοστό του πληθυσμού θα επιστρέψει στην αρχική του θέση και μη βρίσκοντας την κυψέλη θα χαθεί. Αυτός είναι ο λόγος που οι μέλισσες όταν εντοπίσουν μια ανθοφορία στη συνέχεια την επισκέπτονται συνεχώς ακόμη και αν δεν υπάρχει το οσμητικό ερέθισμα. Στη μάθηση της τεχνικής συλλογής αποδίδεται και η αύξηση της ταχύτητας συλλογής από τα άνθη ενός φυτού μετά τις πρώτες εποπτικές επισκέψεις. Μαθαίνει το σχήμα και τη θέση που θα πρέπει να πάρει, προκειμένου να λάβει το νέκταρ ή τη γύρη με τον αποτελεσματικότερο και γρηγορότερο τρόπο.
Έχουν όπλα οι μέλισσες?
Βλέποντας το μέγεθος των μελισσών ίσως σας δημιουργείτε το ερώτημα: μα πως μπορούν και επιβιώνουν αυτά τα μικρά πλάσματα με τόσους εχθρούς; Το πιο βασικό τους όπλο είναι η κοινωνικότητά τους. Δεν αμύνεται το κάθε άτομο ξεχωριστά αλλά ως ομάδα. Υπάρχουν οι φρουροί, που είναι στρατιώτες της πρώτης γραμμής, οι οποίοι εποπτεύουν την είσοδο και εκκρίνοντας φερομόνες επιθετικότητας καλούν σε βοήθεια και την υπόλοιπη αποικία.
Είναι χαρακτηριστική η στάση τους στην είσοδο της κυψέλης, ελέγχοντας τόσο την είσοδο όσο και το κοντινό οπτικό τους πεδίο. Με τον εντοπισμό του εισβολέα, εκκρίνουν από τους σιαγονικούς αδένες και τον αδένα Koschevnikov, την 2-επτανόνη και τον οξικό εστέρα της ισοαμυλικής αλκοόλης, χημικές ουσίες που αποτελούν τις φερομόνες επιθετικότητας, και τις οποίες φροντίζουν κουνώντας τα φτερά τους να τις διοχετεύσουν στην κυψέλη προκειμένου να δώσουν το μήνυμα της επίθεσης και στα υπόλοιπα μέλη (εικ. 1). Ένα από τα πιο σημαντικά όπλα των μελισσών είναι επίσης το κεντρί τους. Μπορεί να μην το χρησιμοποιούν εύκολα, γιατί η χρήση του σημαίνει και την απώλεια της ζωής τους, αλλά μ’ αυτό μπορούν και αντιμετωπίζουν κεντρίζοντας τους μεγαλόσωμους εχθρούς τους.
Υπάρχει καταμερισμός εργασίας στην κοινωνία τους?
Στις μέλισσες, ως κοινωνικά έντομα, οι έννοιες του πληθυσμού και της συνεργασίας είναι άμεσα συνυφασμένες με την επιβίωση. Για να μπορέσει να διατηρηθεί μια τόσο πολυπληθής αποικία θα πρέπει…..
Διαβάστε επίσης, στο ίδιο άρθρο, στην έντυπη και την ψηφιακή μορφή:
Πως επιβιώνουν οι μέλισσες στις αντίξοες συνθήκες?
Επηρεάζει ο καπνός τις μέλισσες?
Εξαρτάται ο άνθρωπος από τις μέλισσες?
Εποχιακοί Μελισσοκομικοί χειρισμοί Μάρτιος-Απρίλιος 2017
ΜΑΡΤΙΟΣ – ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2017
Σοφία Γούναρη
Ινστιτούτο Μεσογειακών Δασικών Οικοσυστημάτων
ΕΛΓΟ «ΔΗΜΗΤΡΑ»
Τηλ. 210-7784240, εσ.2
e-mail: sgounari@fria.gr
Όταν ξεκίνησα να γράφω αυτό το άρθρο (μέσα Φεβρουαρίου), μία λέξη ήταν καρφωμένη στο μυαλό μου, «Ψυχραιμία».
Κατά γενική ομολογία είχαμε να δούμε τέτοιο χειμώνα πολλά χρόνια. Τόσα, που είχαμε ξεχάσει πώς είναι ο χειμώνας. Εάν λοιπόν συνδυάσουμε έναν πραγματικό χειμώνα με μία κακή προηγούμενη μελισσοκομική χρονιά, τότε μπορούμε να βρούμε τις αιτίες των απωλειών των μελισσιών.
Και πραγματικά μέχρι τον Φεβρουάριο, ιδιαίτερα στην νότιο Ελλάδα, πολλά, ίσως πάρα πολλά μελίσσια είχαν χαθεί, ενώ και τα υπόλοιπα ήταν πολύ αδύναμα. Κι ακόμα είχαμε μπροστά μας τον υπόλοιπο Φεβρουάριο και τον Μάρτιο! Όμως εάν μπορούσαμε να δούμε πέρα από αυτήν την μεγάλη απώλεια, θα χαρακτηρίζαμε αυτόν τον χειμώνα αλήθεια «κακό», «καταστροφικό»;
Εάν αυτή την στιγμή δεν υπήρχαν χιλιάδες ψυχές στην χώρα μας και σε γειτονικές χώρες που ζουν σε άθλιες συνθήκες εγκλωβισμένοι στην παραφροσύνη, στον ρατσισμό, στον μισανθρωπισμό …… της πολιτισμένης δύσης, και εάν δεν είχαμε δεθεί χειροπόδαρα αυτοβούλως στην υπεροψία και τον νεποτισμό επίσης της πολιτισμένης βόρειας Ευρώπης, τότε θα μπορούσαμε να πούμε με ελαφριά καρδιά: Ναι τον χρειαζόμασταν έναν κανονικό χειμώνα. Η γη, τα φυτά, το χώμα το χρειαζόταν το χιόνι για να ημερέψει, να γονιάσει. Οι πόλεις και τα ζωντανά τις χρειάζονταν τις αρνητικές θερμοκρασίες για να ημερέψουν επίσης….
Το ξέρουμε όλοι κατά βάθος ότι αυτόν τον χειμώνα τον χρειαζόμασταν, γι’ αυτό και αρχίζουν να ακούγονται πάλι τα λόγια ελπίδας, «…φέτος θα πάει καλά, ακόμη και ο έλατος θα δώσει μέλι…», «… το πρόβλημα είναι εάν θα προλάβουν τα μελίσσια μας να αναπτυχθούν…». Όμως πρέπει να μην ξεχνούμε ότι η φύση έχει μία ισορροπία, μία οικονομία, όσο μπορεί και αντέχει ακόμη. Θα προλάβουν τα μελίσσια μας να αναπτυχθούνε, εάν κρατήσουμε την Ψυχραιμία μας, αφού και οι ανθοφορίες συμβαδίζουν όπως βλέπουμε με τον καιρό και ΟΧΙ με τους μήνες, όπως βλέπαμε τα τελευταία χρόνια.
Για παράδειγμα το ξυνάκι, η οξαλίδα. Συνήθως όταν γραφόταν αυτό το άρθρο, η ανθοφορία της ήταν σε πλήρη εξέλιξη και τα μελίσσια μάζευαν γύρη πολλή και άνοιγαν τους γόνους εντατικά. Τώρα επίσης τα μελίσσια ακόμη και με χαμηλότερες θερμοκρασίες, τολμούν να κάνουν πτήσεις, ο γόνος φυσικά και έχει ξεκινήσει, οι ρυθμοί όμως είναι περισσότερο φυσιολογικοί…
Ας τα δούμε τα πράγματα πιο συγκεκριμένα, «δουλεύοντας» πάνω στο παρακάτω απλό σχήμα, που δείχνει τα κρίσιμα στοιχεία για την ανάπτυξη των μελισσιών την άνοιξη:
Μάλιστα θα αλλάξουμε λίγο την ομαδοποίηση στις ζώνες, με κύρια αιτία την ιδιαίτερη διαφοροποίησή τους όσον αφορά στις βροχές που δέχθηκαν κατά τον προηγούμενο χρόνο.
1η ζώνη :
Δωδεκάνησα, Κυκλάδες, Κρήτη, Αττική, Νότια και Ανατολική Πελοπόννησος, νησιά του Αν. Αιγαίου και Ν. Εύβοια
Η βασική αιτία για την απώλεια πολλών μελισσιών στην Ν. Ελλάδα και στα νησιά, δεν είναι τόσο η κακή μελισσοκομικά χρονιά που πέρασε, όσο η πρώιμη και κατακόρυφη πτώση της θερμοκρασίας τον Νοέμβριο. Τα μελίσσια μας δεν πρόλαβαν να δουλέψουν τον Νοέμβριο, να ταΐσουν κανονικά την βασίλισσα και αυτή να γεννήσει μία γενιά φθινοπωρινών καλοταϊσμένων και δυνατών μελισσών. Έτσι, και με δεδομένη την παρατεταμένη κακοκαιρία, από εκεί και πέρα, τα ήδη ταλαιπωρημένα μελίσσια δεν άντεξαν. Ένα ποσοστό αυτών των απωλειών θα μπορούσε να αποφευχθεί ίσως, εάν ο μελισσοκόμος διατηρούσε την Ψυχραιμία του και την κριτική του σκέψη και δεν θεωρούσε ότι αιτία του χαμού δεν ήταν πρωτίστως η νοσεμίαση ή η βαρρόα (φάρμακα, φάρμακα…), αλλά αυτό δεν είναι το αντικείμενο αυτού του άρθρου. Το βασικό ζητούμενο είναι τι κάνουμε από εδώ και πέρα.
Τα μελίσσια μπαίνουν στην άνοιξη αδύνατα, άρα χρειάζονται ενίσχυση. Χρειάζονται δηλαδή τροφοδότηση κανονική (πάντα – και ιδιαίτερα φέτος) με ζαχαροζύμαρο κανονικό και γυρεόπιτα, με γύρη κανονική. Ταυτόχρονα, επειδή ακριβώς είναι ταλαιπωρημένα και το προηγούμενο διάστημα είχαν μπει σε κατάσταση «συντήρησης-επιβίωσης», χρειάζονται και διεγερτική τροφοδοσία, ώστε να αρχίζουν να βλέπουν το μέλλον με αισιοδοξία, να ανακτούν την ελπίδα τους…
Είναι βέβαιο ότι αυτά αποτελούν ένα κόστος μεγάλο για τον μελισσοκόμο, ιδιαίτερα σε μία χρονιά που ούτε μέλι πούλησε, αλλά και έχασε και μελίσσια…..
Η συνέχεια στην έντυπη καθώς και στην ηλεκτρονική μορφή του περιοδικού
Διαβάστε επίσης στο ίδιο άρθρο:
2η ζώνη :
Νησιά του Ιονίου, δυτικά παράλια της Ηπειρωτικής Ελλάδας και Στερεά
Στις περιοχές αυτές οι βροχές τον προηγούμενο χρόνο ήταν ικανές να διατηρήσουν μία ανθοφορία που με τη σειρά της…
3η ζώνη :
Ήπειρος, Θεσσαλία, Μακεδονία και Θράκη
Ειδικά για φέτος και καθώς ο χειμώνας ήταν “βαρύς” σ’ αυτές τις περιοχές προβλέπεται τα μελίσσια να αρχίσουν να “ξυπνάνε” μετά το 1ο δεκαήμερο του Μαρτίου. Ο μελισσοκόμος λοιπόν θα πρέπει…